74-EL-MUDDESSIR SURESİ
Bu mübarek sûre, "El-Müzzemmil" sûresinden sonra, Mekke-i Mükerreme'de nazil olmuştur. Ellialtı âyet-i kerîmeyi içermektedir. İlk âyetinde ilâhî bir iltifat olmak üzere Resûl-i Ekrem'e "El-Müddessir" yâni: Disar denilen bir kaftana, bir elbiseye bürünmüş, olan zât!. Diye emrolunduğu için bu mübarek sûreye: "El-Müddessir" adı verilmiştir.
Bu sûre ile bundan evvelki sûre arasında güzel bir irtibat vardır. Çünkü bu iki sûreden her birinin evvelinde Resûl-i Ekrem'e hitap olunmuştur. Bundan evvelki sûrede Peygamber Efendimizin geceleri kalkıp namaz ile. Kuran okumakla meşgul olarak kendi nefsini ve mükemmelleştirmekle emrolunduğu bildirilmiştir. Bu sûrede de kavmini uyarmak temizlemekle, ıslâha çalışmakla mükellef bulunduğu gösterilmiştir. Her iki sûrede de mü'minlerin güzel vasıfları, selâmete erişecekleri bildirildiği gibi kâfirlerin de kötü hâlleri ve helake uğrayacakları ihtar buyurulmuştur.
Bu mübarek sûrenin başlıca içeriği şunlardır:
1. Resûl-i Ekrem'in Cenab-ı Hak'ki zikrîle ve hak yolunda sabırîle mükellef olup kâfirleri uyarmakla emrolunduğunu beyan etmek.
2. Kâfirlerin kötü hâllerini ve bâtıl iddialarını kınamak ve kendilerini cehennem ateşi ile korkutmak.
3. Cehennem bekçilerinin miktarını ve bu miktarın hikmetini beyan etmek bu hususta kalp hastalığına müptelâ, ve küfürîle vasıflanmış olanların çirkin inançlarını, korkunç akıbetlerini tâyin etmek ve alçaklıklarını ne şekilde itiraf edeceklerini gözler önüne sermek.
1. Ey kaftanına bürünmüş!.
1. Bu mübarek âyetler. Peygamber Efendimizin insanları Allah'ın azabı ile korkutmakla emrolunduğunu bildiriyor. Cenab-ı Hak'kı birlemek ve tenzih etmek ile ve nefisi şeriflerini lâyık olmayan huylardan, başa kakmalardan temiz tutmakla ve inkarcıların eziyetlerine karşı sabıretmekte mükellef bulunduğunu göstermektedir. Şöyle ki: (Ey kaftanına bürünmüş) Entari gibi üst elbisesini giyinip rahata dalmak istemiş olan Hz. Muhammedi. Aleyhisselâm.
2. Kalk artık korkut.
2. Yatma, (Kalk) Mekke ehlini ve senin ümmetinden bulunmak şerefine sahip olan diğer kimseleri (Artık korkut) kendilerini aydınlatmaya çalış, dinsizliğin, Allah'ın hükmüne muhalefetin müthiş cezasını onlara ihtar ederek kendilerini uyandırmaya gayret et, tâ ki, Allah'ın azabından kurtulabilsinler.
3. Ve Rab'bini büyüklük ile an.
3. (Ve Rab'bini büyüklük ile an) O Yüce Mabudunu tekbir ve teşbihte bulun, onun birliğini, ortak ve benzerden uzak olduğunu zikrederek ibâdet ve itaatte bulun.
4. Be elbiseni imdi temizle.
4. (Ve elbiseni imdi temizle) Namaz gibi ibâdetlere en temiz elbiselerle devam et, maddi ve mânevi temizlikten ayrılma, Cenab-ı Hak'ka karşı saygı göstermekten geri durma.
5. Azaba sebep olacak günahdan artık uzak ol.
5. (Azaba) Maddî ve manevî hastalıklara, musibetlere (sebep olacak günahtan) temiz olmayan hâllerden (artık uzak ol.) öyle korkunç şeylere sebebiyet verecek hâllerden uzak bulunmaya devam et, temizlikten, taharetten, ibâdet ve itaatten ayrılma.
6. Çok görerek minnette bulunma.
6. Ümmetine karşı yapmakta olduğun güzel vazifeleri, nasihatleri (çok görerek) onlara (minnette bulunma) başlarına kakma, sırf Allah rızâsı için ümmetini irşada çalış, mükâfatını Cenab-ı Hak'tan bekle. Diğer bir görüşe göre de: Yaptığın bir iyilik karşılığında halktan daha büyüğünü gözetme, mükâfatını yalnız Kerem Sahibi Mâbud'dan gözet, onun yüce razısını kazanmaya çalış.
7. Ve Rab'bin için artık sabret.
7. (Ve Rab'bin için) Onun ilâhî rızâsını kazanmak için (sabıret) Peygamberlik vazifeni yerine getirme uğrunda göreceğin bâzı hoş olmayan hâllerden dolayı üzülme, sen vazifeni Allah rızâsı için yapmaya devam et, mükâfatı, muvaffakiyeti Hak Teâlâ'dan bekle.
"Bu mübarek âyetlerin nüzul sebebi hakkında deniliyor ki: İlk evvel inen "îkra" süresinden sonra bir müddet ilâhî vahiy gelmemişti. Bunu müteakip inen sürelerden biri de iş bu "El-Müddessir" sûresinin ilk âyetleridir. Resûl-i Ekrem, Sallâlâhü Aleyhissellem buyurmuştur ki: Ben Hıra dağında bulunuyordum. "Yâ Muhammedi. Şüphe yok ki, sen Allah'ın bir Resulüsün" diye bir ses işittim, sağıma, soluma baktım, bir şey göremedim, yukarıma baktım, bir de gördüm ki: Gök ile yer arasında bir melek, bir taht üzerinde oturmuş, korktum, Hatice'nin yanına döndüm, beni örtünüz, örtünüz, üzerime soğuk su serpiniz dedim, artık Cibril nazil oldu. "Ey elbisesine bürünmüş olan kalk" emrini tebliğ etti, bunun üzerine birinci âyetten beşinci âyete kadar olan âyetler nazil oldu.
8. Çünkü: Sûr'a üfürülünce...
8. Bu mübarek âyetler, Resûl-i Ekrem'in sabırına vesîle olacak gelecekteki olayları bildiriyor. Sûr'a üfürülünce inkarcılar için ne müthiş, müşkül bir günün meydana gelmiş olacağını ihtar ediyor, bir nice nîmetlere kavuşmuş olan bir nankör şahsın daha fazla nimetlere erişmek tama'ında bulunduğunu kınamak için beyan buyurmaktadır. Şöyle ki: Ey Yüce Peygamber! Sen sabıret (Çünkü sûra üfürülünce) İkinci sûra üfürülünce o inkarcılar, o sana eza ve cefada bulunanlar, o gün azaplara, felâketlere tutulacaklardır.
9. İşte o gün çok çetin gündür.
9. (İşte o gün) O sûr'a üfürüleceği an (birçok çetin gündür.) o inkarcılar, o günde bir nice azaplara, cezalara uğratılacaklardır.
10. Kâfirlerin üzerlerine kolay değildir.
10. Evet.. O müthiş gün, elbette ki: (Kâfirlerin üzerlerine kolay değildir.) Onlar o günde ne dehşetli müşküllere, cezalara mâruz kalacaklardır. Mü'mînler ise kolaylığa nail olacaklardır. Allah'ın yardımı ile cennetlere, nimetlere kavuşacaklardır.
11. Bırak bana, o tek başına yarattığım şahsı.
11. Ey Resulüm!. (Bırak bana o tek başına yarattığım şahsı.) Anasının karnından çırçıplak bir hâlde kuvvetten, servetten mahrum bir hâlde doğmuş olan "Velid (bnûTmugiyre" gibi bir kâfirin cezasını bana havale et, ondan intikam almaya ben yeterim.
12. Ve onun üzerine uzunca boylu mal verdim.
12. O inkarcıyı yarattım (Ve onun üzerine uzunca bir mal verdim.) o bir şeye mâlik olmayan nankör şahsı bilâhare bir çok nîmetlere kavuşturdum ve nice bağlara, bostanlara ve ticaretlere nail kıldım.
13. Ve gözü önünde duran oğullar -verdim.-
13. (Ve yanında hazır) Kendisiyle beraber Mekke-i Mükerreme'de yaşayan (oğullar) verdim. Onlar ile beraber bir servet ve ferahlık içinde bulunmuştur.
14. Ve onun için bir döşemekle döşeyiverdim.
14. (Ve onun için bir döşemekle döşeyiverdim.) Onu geniş bir rızka, bir yüksek kavuşturdum, hattâ Mekke-i Mükerreme ile Tâif arasında çeşit çeşit reisliğe servet vasıtalarına sahip bulundu, kendisine "Reyhanetül'Arap = Arabın rızkı" lâkabı verilmiştir. Ve kendisini kavmi aralarında "Vâhid" yâni pek seçkin, eşsiz diye anıyordu. Bütün bu nîmetlerin şükrünü yerine getirmeli değil mi idi?. Bu varlıkları kendisine ihsan etmiş olan Al I âh-ü Teâlâ'yı tasdik ederek ve birleyerek hâlinden çok memnun bir vaziyette bulunmalı değil mi idi?.
15. Sonra da arttırayım diye umuyor.
15. Halbuki: O ihtiraslı nankör şahıs (sonra da arttırayım diye tam ah kâr bulunuyor.) mallarının ve çocuklarının daha fazla artmasını pek hırslı bir hâlde arzu ediyor. Nail olduğu o kadar nimetlerinin kadrini bilmiyor, şükrünü yerine getirmeye çalışmıyor. Ne kadar büyük bir ihtiras, ne derece çirkin bir nankörlük?. Hattâ diyormuş ki: "Eğer Muhammed -Aleyhisselâm- sâdık oldu ise artık Cennet ancak benim için yaratılmıştır, yâni: Eğer hakikaten Cennet var ise o nimete de nail olacak olan ancak benim." Ne büyük bir bencillik.
"Rivayete göre Resûl-i Ekrem Sallâlâh-ü Aleyhivessellem Efendimiz bir gün Mescid-i saadetinde, namaz kılıyor ve "EI-Mü'mİn" sûresinin ilk âyetlerini okuyormuş, Velid Ibnil'mugiyre" de orada bulunup Resûlallâh'ın Kur'an okumasını dinlemiş, sonra Velid, kavmi olan Ben-i Mahzunun yanlarına giderek demiş ki: Vallahi ben Muhammed -Aleyhisselâm- dan bir söz işittim ki: O, ne insanların, ne de cinlerin sözleri değildir. Vallahi onda bir tatlılık, bir güzellik var, yukarısı pek yemiş verici, aşağısı da pek hoş, şüphe yok ki: O yükselir, onun üzerine yükselinemez."
Velid bu sözlerini müteakip evine gitmiş onun bu sözlerini işiten Kureyş taifesi demişler ki: Vallahi Velid, kendi dinini terk etmiş, müslüman olmuş, artık bütün Kureyş kavmi de ona bakarak dinlerini terkedecekler. Kardeşi Ebû Cehil ise demiş ki: Sizin için ben ona yeterim, sonra Velİd'in yanına gitmiş, pek üzüntülü bir vaziyette görünmüş, Velîd bunu görünce: Sana ne oldu, ne için üzüntülü bulunuyorsun demi;, Ebü Cehil de, demi; ki: Nasıl üzülmeyeyim ki: Kureyş senin ihtiyarlığına bakarak sana nafaka tedarik etmek için toplanmışlar, sanıyorlar ki: Sen "Muhammed -Aleyhisselâm- in sözünü kabul etmişsin, Ibn-i Ebi Kebşe'nin ve Ibn-i Ebi Kuhafe'nin yanlarına giderek' onların yemeklerinin fazlasından yemek istiyormuşsun. Bu sözü işiten Velîd, gazaba gelmiş, Kureyş bilir ki, ben malca ve evlâtça onların en büyüğü bulunuyorum, Muhammed -Aleyhisselâm- ve Ashab-ı yemekten doymuşlar mıdır ki: Onun fazla yemeği bulunsun demiş sonra Velîd, Ebü Cehil ile beraber, kavminin meclisine gitmiş, onlara demiş ki: Siz Muhammed -Aleyhisselâmın mecnun olduğunu zanneder misiniz? Hiç onun boğulur olduğunu gördünüz mü? Onlar da demişler ki: Allah için hayır. Onu mecnun zannetmeyiniz. Velîd yine demiş ki: Onu şair olduğunu sanır mısın?. Onun şiir söylediğini gördünüz mü?. Onlar da Allah için hayır.. Görmedik demişler, Velîd yine sormuş ki: Siz onun yalancı olduğunu zanneder misiniz?. Onun yalan söylediğini hiç tecrübe ettiniz mi? Onlar da dediler ki: Allah için yok, onun yalan söylediğini görmedik.
Zâten, Hz. Peygamber'e tam bir doğruluk ve sadâkatinden dolayı öteden beri "Muhammedüremîn" deniliyordu, nihayet müşrikler, dediler ki: Artık o nedir? Velîd de biraz düşündükten sonra dedi ki: O bir sihirbazdan başka bir şey değildir. Görmüyor musunuz ki: O, bir kişi ile ailesinin, evlâdının ve kölelerinin arasını ayırıyor, onun söylediği de bir sihirdir, onu "Müseylimeden" ve Ehl-i Bâbil'den naklediyor. Velîd'in bu sözü o müşriklerin hoşuna gitmiş, hayret etmelerine sebep olmuştu. Velîd, ya Bedr gazvesinde katledilmiştir veya Necaşi'nin sarayında yaptığı bir hıyanetten dolayı Necaşi tarafından idam olunmuştur. Kâfir olarak öldüğünde ittifak var gibidir.
Velîd'in on oğlu var idi, onlardan yalnız Hâlit, Hişam ve Imare adındaki üç oğlunun müslüman olmuş olduğu rivayet olunmaktadır.
İşte bu süredeki âyetlerin bir kısmı bu Velîd hakkında nazil olmuştur. "En doğrusu Allah bilir." "Tefsir-i Kebir, Ruhul'meani."
16. Hayır.. Şüphe yok ki: O bizim âyetlerimiz için bir inatçı oldu.
16. Bu mübarek âyetler, Resûl-i Ekrem'in risâletini tasdîk etmeyen velîd gibi bir inkarcının pek inatçı ve Allah'ın azabına aday bir şahıs olduğunu bildiriyor. O Yüce Peygamber hakkında o inkarcının ne yanlış kuruntularda bulunmuş olduğunu teşhir ediyor. Nefsine pek kibirli olan o şahsın Resûl-i Ekrem'e sihirbaz ve Kur'an-ı Kerim'e bir insan sözü demek gibi câhilce bir cür'ette bulunmuş olduğunu kınıyor. Artık o inkarcı şahsın çok yakıcı olan ve on dokuz bekçisi bulunan müthiş cehenneme atılacağını ihtar buyurmaktadır. Şöyle ki: Cenab-ı Hak buyuruyor: (Hayır) O inkarcının, aç gözlünün arzusu yerine getirilmeyecektir, onun mal ve çocukları arttırılmayacaktır. Çünkü (o, bizim âyetlerimiz için bir inatçı oldu) kendisini o nîmetlere eriştirmiş olan Yaratıcısının Kur'an-ı Kerim'ini inkâr etti, Resûl-i Ekrem'in doğruluğunu, Peygamberliğini kalben anlamış olduğu hâlde sırf inadından dolayı lisanen inkâra cür'et gösterdi. Ne büyük bir sapıklık!.
Müfessir Mütâkil demiştir ki: Bu âyet-i Kerime'nin inmesinden sonra, Velîd'in servetinde, çocuklarında noksanlık görülmüştür.
17. Onu yüklenmesi pek meşakkatli bir şey ile mükellef kılacağım.
17. (Onu) O inkarcı şahsı (yüklenmesi pek meşakkatli bir şey ile mükellef kılacağım.) Yâni: Ona müşkül bir şey yükleyeceğim, onu takatini kesen bir azaba atacağım, böyle bir musibete, bir nevi meşakkate uğratmak, çıkılması pek zor olan bir dağa çıkmakla mükellef olmaya benzetilmiştir.
"Irhak" Zorluk yükletilmek, çetin bir şey ile mükellef tutmak demektir. "Sand" da inişli ve yokuşlu yer ve Akabe' yâni: Yoku; ve dağ içindeki yol manasınadır.
18. Şüphe yok ki: O, düşündü, ve ölçtü biçti.
18. (Şüphe yok ki: O) İnatçı şahıs (düşündü) Kur'an'ın hakkında ne diyeceğini kalben kuruntu etti (ve ölçtü biçti) düşünüp taşındı, tefekküre daldı, Kur'an-ı Kerim hakkında inkarcıları memnun edecek bir söz tâyin etmek istedi.
19. Artık kahrolası, nasıl ölçtü biçti.
19. (Artık kahrolası) Herif, ne kadar taaccübe lâyık câhilce bir cür'et... (nasıl ölçtü biçti?.) Nasıl fena bir takdir ve tâyinde bulundu.
20. Sonra kahrolası, nasıl ölçtü biçti.
20. (Sonra kahrolası) İnatçı, lanete ve azaba lâyık şahıs (nasıl ölçtü biçti?.) Kur'an-ı Kerim hakkında ne kadar hakikate muhalif söz söylemeye cesaret etti.
21. Sonra bakıverdi.
21. (Sonra) O câhil, inkarcı şahıs (bakıverdi.) Kur'an-ı Kerim hakkında düşünmeye daldı, etrafındaki inkarcıları memnun edecek bir isnatta bulunmak istedi.
22. Sonra kaşını çattı, suratını astı.
22. (Sonra kaşını çattı) Ne diyeceğini düşünerek üzüntü içinde kaldı, (suratını astı.) hamlık gösterdi, alelacele yanlış bir hükm vermek istedi. "Abese" yüzünü buruşturdu, iki gözünün arasındakini karıştırdı, topladı manasınadır.
"Beşere" de yüzünü ekşitti, katı yüzlü oldu ve istekte bulundu demektir.
23. Sonra gerisine döndü ve böbürlendi.
23. (Sonra) O inatçı şahıs (gerisine döndü ve böbürlendi.) yüzünü Haktan çevirdi, kanaatine muhalefette bulundu, kibirli bir vaziyet alarak hakkı kabulden, ikrardan kaçındı, sırf bir inat neticesi olarak Hz. Muhammed'in Peygamberliğini Kur'an-ı Kerim'in ilâhî bir kitap olduğunu inkâra cür'et etti.
24. Artık dedi ki: Bu, nakloluna gelen, bir sihirden başka değildir.
24. (Artık) O inatçı şahıs (dedi ki, bu) Kuran kitabı (nakloluna gelen) rivayet edilip öğretilen (bir sihirden başka değildir.) onu Muhammed -Aleyhisselâm-, başkalarından nakletmektedir.
25. Bu başka değil, ancak insan lakırdısıdır.
25. Ve o çok inatçı, insafsız şahıs, sözlerini tekit için şöyle de dedi: (Bu) Kur'an (başka değil, ancak insan lakırdısıdır.) Allah'ın kelâmı değildir, başkalarının sözlerinden düşürülmüştür. Halbuki, o şahıs Kur'an'ın bir söz hârikası olup insan ve cin sözü olmadığını evvelce kavmi arasında itiraf etmişti. Sonra o herif, kavmini memnun etmek için sözünü değiştirerek Kur'an-ı Kerim hakkında asla lâyık olmayan isnadlarda bulunmuş, kendisini ilâhî azaba lâyık bulundurmuştur.
26. Onu Cehenneme sokacağım.
26. İşte Al l âlı - îi Teâlâ buyuruyor ki: (Onu) O inkarcı, kararsız herifi (Cehenneme yaslayacağım) onu Cehenneme atacağım, vücudunu Cehennem azabı kaplayacaktır. "Isla" ateşte kızdırmak, ateşte yakmak manasınadır.
27. Sana ne bildirdi. Cehennem nedir?
27. Ey insan: (Sana ne bildirdi?.) Hangi şey, sana ayrıntısıyla anlattı?. (Cehennem nedir?.) O ne kadar büyük, müthiş bir azap yurdudur. Sen bütün vasıflarını hakkîle bilir misin?
28. Ne bırakır, ve ne de terk eder.
28. O cehennem (Ne bırakır ve ne de terk eder) yâni: İçine atılan hiç bir et parçasını bırakmaz, hepsini de yakar, yandırır ve o yakıp durduğu kimseleri artık terk etmez. Onlar öyle helak olup mahvolmuş bir hâlde de kalmazlar, onlar yine Allah'ın kudreti ile yaşarlar, azapları devam eder. Cehennem onların takdir edilen azaplarını görmeleri için yakalarını tutar onları serbest bırakmaz.
29. İnsan için çok yakıcıdır.
29. Ve Cehennem (İnsan için çok yakıcıdır.) onun vücudunu yakar, derilerini kapkara eder, renklerini değiştirip durur. "Levvaha" Bir şeyin dışını, ve etrafını simsiyah eden şey demektir.
"Beşer" de insan mânâsına olduğu gibi cildin dış kısmı demek olan "beşere"nin çoğuludur.
30. Onun üzerinde on dokuz -bekçi- vardır.
30. (Onun) O cehennem ateşinin (üzerine on dokuz) bekçi, meleklerden "Cehennem hazenesi" denilen memurlar (vardır.) yâni: On dokuz seçkin melek veya o kadar sınıf melekeler o cehennem üzerine gözcü tâyin edilmiş bulunmaktadır.
Sahabe-i Klrâm'dan olan "Berae" den rivayet olunduğu üzere Yahudilerden bir cemaat, Peygamberimizin bâzı ashabından cehennemin bekçilerini sormuşlar, onlar da "Allah ve Resulü en iyi bilir" demişler, bunun üzerine Cibrîl-i Emîn gelmiş, bu âyet-i kerîmeyi indirmiştir. "Tefsirül'merağı".
31. Ve biz Cehennemin muhafızlarını meleklerden başka kılmadık ve onların adetlerini kâfir olanlar için ancak bir imtihan kılmış olduk. Tâ ki: Kendilerine kitap verilmiş olanlar, iyice öğrensinler. Ve îman etmiş olanlara da îman amirsin, ve kitap verilmiş olanlar ile, mü'mîn bulunanlar, şüpheye düşmesinler. Ve kalplerinde bir maraz bulunanlar ile kâfirler de desin ki: Allah bu misâlle ne demek istemiştir?, işte Allah, dilediği kimseyi böyle sapıklığa düşürür ve dilediği kimseye de hidâyet nasîp buyurur ve Rab'bin ordularını an-cak kendisi bilir ve o, insan için ancak bir öğüttür.
31. Bu mübarek âyet. Cehennemin işlerini idareye, muhafazaca memur olan zatların meleklerden ibaret olduğunu bildiriyor. Onların muayyen bir miktarda olmalarının hikmetine işaret buyuruyor. Bu beyanat sayesinde kitap ehlinin ve mü'mînlerin imânlarını arttıracaklarını, şek ve şüpheden uzak olacaklarını ve bir kısım tereddütlü ve kâfir kimselerin dedikodularını ve Allah'ın dilemesîle bir kısım kimselerin sapıklığa ve bir kısım kimselerin de hidayete ereceklerini haber veriyor ve Âlemlerin Rab'binin ordularının miktarını Yüce Zatından başkalarının bilemeyeceklerini beyan buyurmaktadır. Şöyle ki: Yüce Yaratıcı buyuruyor (ve biz) yâni: Kudret ve büyüklükle vasıflanmış olan yegâne zatını (Cehennemin muhafızlarını) bekçilerin, işlerini idare edenleri (meleklerden başka kılmadık) çünkü melekler, insanlar ile ve cinler ile aynı cins değildirler, tamamen tarafsızdırlar, pek büyük bir kuvvet ve heybete sahiptirler. Lâzım gelen azapları tatbike güç yetirmektedirler. Kendileri nüranîdirler. Cehennemin sıcaklığından vesâireden etkilenecek bir yaratılışta değildirler, onlara karşı muhalefete cehennem ehli güç yetiremezler, (ve onların sayılarını) onun öyle on dokuz bulunmasını (kâfir olanlar için ancak bir imtihan kılmış olduk.) o kâfirler, bu sayıdaki hikmeti anlayamazlar, bunu imkânsız görürler, bunu az görerek alay ederler, artık bu inkârları da haklarında bir imtihan olmuş, kendilerine bu yüzden de ilâhî azabın gelmesine bir sebep bulunmuştur. Nitekim Ebü Cehil kâfiri, bu sayı ile alay etmiş, biz onlardan daha kuvvetliyiz, daha çoğuz, onları biz kendi kuvvetlerimizle darmadağın edebiliriz diye saçmalamıştı.
Ve Cenab-ı Hak, meleklerin cehenneme muhafız tâyin edilmiş olmalarının bir hikmetine de işaret için şöyle buyuruyor: (tâ ki, kendilerine kitap verilmiş olanlar) yâni: Vaktîle Tevrat ve İncil kitaplarına nail olup onları okumuş bulunan Yahudi ve Hıristiyan zümreleri (yakin getirsinler) bunun Kur'an-ı Kerim'de de zikredilmiş olduğunu görerek bu hususta ki kanaatleri kuvvetlensin, Maamafih onların kitaplarında o meleklerin on dokuz olduğu bildirilmişti, şimdi bunu eski kitaplardan habersiz bulunan ve okuyup yazması bulunmayan Hz. Muhammed, Aleyhisselâm da Kur'an-ı Kerim vasıtasîle haber veriyor. Artık Muhammed Aleyhisselâm'ın da ilâhî vahye mazhar Yüce bir Peygamber olduğunu kitap ehlinin yakinen bilmesi icabetmektedir. (Ve) Bu Meleklerin böyle varlığı haber veriliyor, tâ ki: (îman etmiş olanlara da îman arttırsın) Son Peygamberi tasdik edenler, bu hakikati de öğrenerek buna da inansınlar, kendilerince îman edilecek şeyler, arttırılmış bulunsun. Yahut Son Peygamberin haber verdiği bu hakikati kitap ehli de bilip itirafta bulundukları için şimdi bu haberden dolayı Hz. Muhammed Aleyhisselâm'ı da, onun tebliğ ettiği Kur'an-ı Kerim'i de tasdik ederek îmanlarını artırsınlar, kuvvetlendirsinler, risâlet-i Muhammediyeyi inkâra cür'et etmesinler. (Ve) Cehennem muhafızlarının bu miktarı böylece bildirilmiştir. Tâ ki: Kendilerine vaktîle (kitap verilmiş olanlar ile) Yahudi ve Hıristiyan zümrelerîle (Mü'mîn bulunanlar) Hz. Muhammed Aleyhisselâm'ın peygamberliğini tasdik eden mü'minler artık (şüpheye düşmesinler) böyle bir sayı, diğer semavî kitaplarda bildirildiği cihetle artık bu husustaki itikatları son derece kesinlik mertebesinde bulunsun, kendilerine bir şüphe gelmesin (ve kalplerinde bir hastalık bulunanlar ile) şek ve münafıklık şüphesinden kurtulamayanlar ile (kâfirler de) Peygamberleri, semavî kitapları ve dinî delilleri inkâr etmeye devam edenler de, (desin ki: Allah bununla) bu kadar az bir sayı ile, bu kadar sınırlı muhafızların varlığını beyan etmekle (bir mesel olarak ne demek istemiştir?) bu garip bir ifade, bundan Allah'ın maksadı nedir, diye alaycı bir tarzda inkâra cür'et etmiş olsunlar. İşte o inkarcıların böyle düşünüp konuşmaları da haklarında bir imtihandır. Bir şiddetli azabı hak etmelerine bir vesiledir, (işte Allah dilediği kimseyi böyle sapıklığa düşürür) hak bir sözü anlamaktan mahrum bırakır. Evet.. Öyle kimseler, kendi kötü tercihlerinden ve aslî yaratılışlarına muhalefetlerinden dolayı böyle hakikatleri inkâra düşürürler, bu yüzden cezaya uğratılırlar. (Ve) O Hikmet Sahibi Yaratıcı (dilediği kimseyi de) irâdesini, temiz yaratılışını zayi etmeyen her hangi bir kuluna da (hidâyet nasip buyurur.) Nitekim Peygamber Efendimizi ve ona nazil olan Kur'an-ı Kerimi tasdik eden, kulluk vazifelerini yapmaya gayret gösteren zâtlar, böyle bir hidâyete kavuşmuşlardır. (Ve Rab'bin ordularını) çeşitli sınıflara ayrılmış olan mahlûkatını, onların sayılarının miktarını (ancak kendisi bilir.) bunların hepsini de, hepsinin varlık hikmetini de ayrıntılı bilmek, ancak Hikmet sahibi Yaratıcıya mahsustur. İnandık... Bu ilâhî beyan, Ebü Cehil gibi kâfirleri red için bir cevap teşkil etmektedir. Çünkü: Onlar bu on dokuz melek ile ne kast olunuyor, o kadar kimseler, cehennemin nasıl bekçileri olabilir, diye pek câhilce lâkırdılarda bulunmuşlardı. Bu ilâhî beyan ise Cenab-ı Hak'kın daha nice kuvvetlere, çeşitli mahlükata sahip olduğunu bildiriyor.
O cehennem muhafızlarına yardım edebilecek nice kuvvetlerin varlığına işaret ediyor. (Ve) Cenab-ı Hak buyuruyor ki: (o) Cehennem, onun vasıflarına dair verilen bilgi veya o cehennem muhafızlarının sayılan, onların varlığının bildirilmesi (insan için ancak bir öğüttür.) aklını, fikrini güzelce kullanan bir insan, bu gibi beyanattan büyük bir ibret dersi alır, bunu düşünerek Allah'ın kudretini tasdîk eder, meleklerin vesâirenin varlığındaki hikmeti itiraf ederek güzel bir kanaate sahip bulunur. İşte insana yakışan da böyle bilgili bir ruh hâline erişmektir.
32. Hayır: And olsun aya.
32. Bu mübarek âyetler. Cehennemin inkâr edilemeyeceğine and ile işaret ve inkarcıları tehdîd ediyor. Herkesin dünyadaki kazancına bağlı olduğunu ve ancak sağdakilerin müstesna bulunduklarını haber veriyor. Cennetlerde bulunacak zâtlar ile cehenneme atılacak günahkârlar arasındaki konuşmayı tasvir etmekte o günahkârların kusurlarını ve hâllerinin âkibetini nasıl itiraf edeceklerini beyan buyurmaktadır. Şöyle ki: (Hayır) O Cehennem veya onun muhafızları veya onların birer öğüt teşkil ettiği inkâr edilemez (andolsun aya.) şu bildirilecek şey hakikatin ta kendisidir.
33. Ve döndüğü an o geceye.
33. (Ve) Andolsun (döndüğü an) gündüzden dönüştüğü vakit (o geceye) evet.. Öyle değişikliğe uğrayan geceye de andolsun.
34. Ve ağardığı vakit o sabaha.
34. (Ve açtığı vakit) Açılıp ışık yaydığı zaman (o sabaha da) andolsun ki: Cehennem vukuu muhakkak olan bir hâdisedir.
35. Şüphe yok ki: O -Cehennem- elbette büyük musibetlerden biridir.
35. Evet.. (Şüphe yok ki: O) Cehennem, o azap merkezi (elbette büyüklerin biridir) o büyük bir musibettir, en korkunç bir âkibettir. O inkâr edilemez.
36. İnsan için bir korkutucu olarak.
36. O Cehennem (insan için bir korkutucu olarak...) mevcut bulunmaktadır. Artık insanlık âlemi, o pek müthiş ceza sahasını düşünerek titremeli, ondan uzak bulundurulmasını temin edecek güzel itikat ve güzel amellere sahip bulunmalıdır.
37. Sizden ileri gitmek veya geri kalmak isteyen kimse için.
37. Evet.. O cehennem, ey insanlar!. (Sizden ileri gitmek) Hayır ve iyiliğe koşarak hidâyete ermek isteyen mü'mînler için (veya geri kalmak isteyen) i'tikattan, güzel amelden mahrum, Allah'ın azabını inkâr eden (kimse için.) bir korkutucudur. Bir büyük öğüttür. Onu düşünen, ondan öğüt alanlar, elbette ki: Hidâyete ererler, aksine hareket edenler de lâyık oldukları felâketlere uğrar dururlar.
38. Her nefs, kazanmış olduğu şeye bağlıdır.
38. Evet.. Muhakkak bir meseledir ki: (Her nefis, kazanmış olduğu şeye bağlıdır.) Dünyadaki ibâdet ve itaatine göre mükâfata erer, inkâr ve isyanına göre de cezaya uğrar.
39. Ancak sağdakiler başka.
39. (Sağdakiler ise müstesna.) Bunlardan maksat: Kitapları âhirette sağ taraflarından verilecek olan mü'mînlerdir. Bunlar, dünyadaki güzel amellerinin kat kat mükâfatına nail olacaklardır. Bir borçlu, borcunu ödeyerek verdiği rehin kurtaracağı gibi güzelce amellerde bulunanlar da o sayede kendi nefislerini azabın pençesinden kurtarmış, nimetlere nail bulunmuş olurlar.
Bu sağdakilerden maksat, bir görüşe göre meleklerdir. Bir görüşe göre de müslümanların çocuklarıdır. Diğer bir görüşe göre de Adem Aleyhisselâm'ın sağ tarafında bulunmuş olan ruhlar Ashabıdır.
40. -Onlar- Cennetlerdedirler, sorarlar.
40. Onlar, öyle sağdakilerden olmak nimetine kavuşan müstesna zâtlar (Cennetlerdedirler, sorarlar.) bir kınama ve utandırma maksadile sual ederler.
41. Günahkârlardan:
41. (Günahkârlardan.) Cehenneme atılmış olan inkarcı kimselerden felâketlerinin sebebini sorup itiraf ettirmek isterler. Bu iki zümrenin bulundukları yerler, birbirinden fevkalâde uzak bulunduğu hâlde böyle aralarında bir konuşmanın cereyanı, ilâhi bir kudret eseridir. Dünyada bunun küçük numunelerini Cenab-ı Hak bizlere gösteriyor ki: Kıyamet alemindeki o müthiş olayları inkâra mahal kalmasın. Evet.. Doğuda bulunan bir insan, batıdaki bir insan ile konuşabiliyor, hattâ yüzünü bile görebiliyor. Radyolar vesaire meydanda. Artık âhirette nice hârikaların meydana gelmesi, nasıl imkânsız görülebilir?.
42. Sizi cehennemde bulunmaya ne şey şevketti?.
42. Evet.. Cennettekiler sorar ki: Ey Cehenneme atılmış kimseler!. (Sizin cehennemde bulunmaya ne şey sevk etti?.) Sizin bu felâketinize hangi hareketleriniz sebebiyet vermiş oldu?.
43. Dediler ki: biz namaz kılanlardan olmadık.
43. O suçlular da bu vaziyetlerine ait dört sebep beyanı için (Dediler ki;) Yâni: Muhakkak, diyeceklerdir ki: (biz namaz kılanlardan olmadık) Dünyada iken namazın farziyetine itikat etmemiş olduğumuz için ona kılanlara katılmış bulunmadık, bu birinci sebep.
44. Ve yoksullara yiyecek verir de olmadık.
44. İkinci sebep olarak da dediler ki: (Ve yoksullara yiyecek verir de olmadık.) Kendi mallarımızdan Allah'ın fakir kullarına yardımda bulunur değil idik. Mâli vazifeleri de yerine getirmiş bulunmadık.
45. Ve biz bâtıla dalanlar ile beraber dalan kimseler olmuştuk.
45. (Ve) Yine dediler ki: (biz bâtıla dalanlar ile beraber dalan kimseler olduk.) Meselâ: Bir takım inkarcı, edepsiz kimseleri taklit ederek güzel i'tikattan, ahlâki temizlikten mahrum kaldık, o dinsizlerin sözlerine bakarak Yüce bir Peygamber hakkında hâşâ yalancı, sihirbaz, mecnun dedik, Kur'an-ı Kerim hakkında da, sihir, şiir, kehanet eseri demek cehaletinde, alçaldığında bulunduk. Bu da üçüncü sebep.
46. Ve biz ceza gününü yalanlar olmuştuk.
46. (Ve) Dördüncü sebep olmak üzere de dediler ki: (ve biz ceza gününü) bir hesap ve suale tâbi olacağımızı (yalanlar olmuştuk.) kıyametin vuku bulacağına inanmıyorduk.
47. Bize ölüm gelinceye değin.
47. (Bize ölüm gelinceye değin..) Biz öyle bâtıl bir kanaatte bunmuş idik. Fakat ölünce ne kadar yanlış kanaatlerde, uygunsuz hareketlerde bulunmuş olduğumuzu anladık. Ne yazık ki: Kaybedileni telâfi etmeye imkân kalmamış oldu.
48. Artık onlara şefaat edecek olanların şefaati bir fâide verecek değildir.
48. Bu mübarek âyetler, verilen öğütleri dinlemeyip kaçınan, vahşîce bir vaziyette bulunan inkarcı kimselerin pek çirkin ruh hâllerini ve lâyık olmayan temennîlerini teşhîr ediyor ve kendilerine hiçbir şefaatin fâide veremeyeceğini bildiriyor. Kur'an-ı Kerim'in ilâhî bir öğüt olduğunu, onu isteyenlerin dinleyip yararlanacaklarını ve azamet ve kudret sahibi olan Cenab-ı Hak'kın dilemediği kulların o ilâhî kitaptan istifâ'de edemeyeceklerini beyan buyurmaktadır. Şöyle ki: (Artık onlara) O inkarcı şekilde yaşayıp ölüp gidenlere (şefaat edecek olanların şefaati bir fâide verecek değildir.)
Yâni: Öyle dinsizler hakkında faraza şefaat edip de onların azaptan kurtulmalarını istirhamda bulunacak zâtlar bulunsa da bu şefaat, Allah katında makbul olmaz. Çünkü: Onlar, o inkârlarından dolayı ebedî şekilde Cehennemin azabına uğramış bulunacaklardır.
49. Onlar için ne var ki: Öğütten yüz çeviriyorlar?.
49. (Onlar için) O inkarcı topluluk için (ne var ki, öğütten yüz çeviriyorlar?.) Resûl-i Ekrem'in verdiği nasihatleri dinlemez kimseler olmuşlardır. Okunan Kur'an-ı Kerim'i dinlemiyorlar, ondan yararlanmak istemiyorlar
50. Sanki onlar, ürkmüş yaban eşekleridir.
50. (Sanki onlar) Öyle hakkı kabulden kaçınan beyinsiz inkarcılar (ürkmüş yaban eşekleridir) öyle vahşî hayvanlar kabilinden bulunuyorlar.
51. Aslanlardan firar etmiştir.
51. Onlar: (Arslanlardan firar etmiştir.) Gibi bir vaziyet almaktadırlar. Kuran âyetlerini dinlememek için öyle kaçınmaktadırlar. Öyle akla ve mantığa uymayan bir vahşîyce hareketten geri duramıyorlar.
"Kasvere" Arslan demek olduğu gibi av için ok atan cemaat ve pek kuvvetli erkeklerden bir taife mânâsını da ifade eder.
52. Yok: Onlardan her biri diler ki: Kendisine neşredilmiş sahifelere verilmiş olsun.
52. (Yok) Onlar, Kur'an-ı Kerim'in yüceliğini takdîr edemezler, onlar büyük bir inat ve cehalet içinde yaşarlar, (onlardan her biri diler ki: Kendisine neşredilmiş sahifeler verilmiş olsun.) Kendisine de gökten açıkça yazılmış kitaplar indirilsin. Rivayet olunuyor ki: Ebû Cehil ve etrafındaki bir cemaat, demişler ki: Yâ Muhammedi. -Aleyhisselâm- Biz sana inanmayız, meğer ki, bizden her birine gökten bir kitap getiresin ki: Her birimizin adına yazılmış olsun ve sana tâbi olmamız, âlemlerin Rabbi tarafından emredilmiş bulunsun.
53. Hayır.. Doğrusu -onlar- âhiretten korkmazlar.
53. Allah tarafından da onlara kınamak için buyruluyor ki: (Hayır!.) Onlara öyle sahîfeler verilmez, (doğrusu) Onlar, hiçbir vakit (âhiretten korkmazlar.) onu inkâr eder dururlar. Kalpleri kararmış, gözleri manen kör kesilmiştir. Bundan dolayıdır ki: .Nasihat dinlemezler. Yüce Peygambere itaat etmezler.
54. Yok yok.. Şüphesiz ki: O, bir öğüttür.
54. (Yok yok) İş o kâfirlerin sandıkları gibi değildir. Kur'an-ı Kerim, bir seçilmiş sihir, bir şiir kabilinden olmaktan uzaktır. (Şüphesiz ki: O) Kur'an-ı Kerim (bir öğüttür.) Allah tarafından kullarını uyandırmak için ihsan buyrulmuş bir nasihattir ki, ona tâbi olmak, o sayede kulluk vazifelerini öğrenip gereği ile amel etmek icabeder.
55. Artık kim dilerse onu okuyarak öğüt alır.
55. (Artık kim dilerse) Cenab-ı Hak'kın kullarından kim arzuda bulunursa, kim o apaçık kitabın yüce kadrini bilip kendi ebedî men'faatini temin etmek isterse (onu) o Kur'an-ı Kerîm'i (okuyarak öğüt alır.) o sayede hayatını düzeltmiş, istikbâlini temîn etmiş bulunur.
56. Maamafih düşünüp tefekkür edemezler, meğer ki, Allah dilesin, kendisinden korkulacak olan ve mağfiret buyurmaya ehil olan da ancak O -Kerem Sahibi-Y aratırı d ir..
56. (Maamafih) Hiç bir vakit insanlar, hakkıyla (düşünüp tefekkür edemezler) Kur'an-ı Kerim'in yüceliğini takdîr ederek ondan nasihat almış bulunamazlar (meğer ki, Allah dilesin) Cenab-ı Hak kendilerine muvaffakiyet ihsan buyursun. Binaenaleyh hiç bir insan, kendi varlığına güvenip durmamalıdır, dâima Cenab-ı Hak'ka yalvararak muvaffakiyetlere erişmesini o kerîm Mabudundan niyaz etmelidir. Çünkü (kendisinden korkulacak olan) Kendisinin azabından çekinilerek himayesine sığınılacak zât (da ancak O) ezeli, yüce olan Kerem sahibi Yaratıcı (dır.) Buna inanıyoruz.. Artık bütün kullar için gereklidir ki, o pek Yüce Yaratıcımızın azabından korkarak titreyelim, onun af ve keremini temenniden, niyazdan geri durmayalım, her hususta muvaffakiyeti o Kerîm Mabudumuzdan istirhamda bulunalım.
Başarı Allah'tandır.
